Одлив на мозоци од регионот – Македонија на врвот на листата

„Не работам за 500 евра, ќе заминам надвор од Македонија и ќе се вработам таму“, „Ќе го завршам факултетот тука, па ќе заминам од државата, тука нема живот“. Ова се најчестите муабети на младите во Македонија, без разлика дали разговараат со вас, ги слушате во автобус, или во некој кафе бар. Најголем дел од нив размислуваат што поскоро да ја напуштат земјава, а причини има премногу. Недостаток на професионален напредок, вработување по партиско - политичка основа, корупција, криминал, негативна селекција при вработувањето, лошо здравство, катастрофално образование, деградирани институции - се рак рана во нашето општество за кои новите генерации немаат пардон. Затоа, трендот на иселување од Македонија со години не запира, а на оваа листа не се само младите, туку и добро ситуирани семејства и квалификувани граѓани кои лесно можат да најдат работа на странските пазари.

„Одливот на мозоци“ стана тажен рефрен, не само во Македонија, туку и во другите земји на Западен Балкан, каде што квалификувани работниците заминуваат за да најдат подобри услови за живот и работа во европските земји. Од друга страна, пак, националните економии на земјите од Балканот трпат сериозни штети затоа што се чувствува недостиг од квалификувани работници и работна сила. 

Податоците на Стопанската комора на Република Македонија, објавени во март годинава, покажуваат дека над 9.500 млади ја напуштаат земјава на годишно ниво, што е поразителна бројка.

Во Студија на ОЕЦД (Организација за економска соработка и развој) стои дека стапките на емиграција од регионот на Западен Балкан се зголемиле за десет отсто во последната деценија, додека во моментов се проценува дека повеќе од едно од пет лица родени во регионот живее во странство.

Профилот на земјата за 2021 година, изработен од Агенцијата за миграција на ОН, открива дека високите стапки на невработеност и недостигот од долгорочно вработување се главните двигатели на миграцијата од Македонија. Истовремено, има нерамнотежа во бројот на работници, каде што поголем дел се сконцентрирани во Скопје затоа што има повеќе можности за работа. 

Повисоките плати и подобрите услови за живот во главниот град, но и во европските земји, се другите причини за економската миграција од Македонија, а некои се загрижени и за ограничените можности за развој на кариерата, што резултира со интелектуална миграција. 

Податоците на Светска банка откриваат дека нето-миграцијата во Македонија била -1.000 во 2022 година, од -486 во претходната година. Ова е втора највисока стапка на миграција од 2017 година, кога стапката изнесуваше -1.018.

Во Македонија постојано има разно разни дебати и стратегии да се спречи одливот на мозоци, но ефектите воопшто да ги нема. Надлежните уверуваат дека се реализираат мерки да се спречи одливот на мозоци, но во реалноста, состојбите се застрашувачки – сведоци сме на секојдневно иселување посебно од помалите градови во земјава. Наместо да се преземат итни и неодложни мерки и политики за да се задржат младите и квалификувани кадри, државата дозволи недостигот на работна сила во земјава да се потполни со увоз на работна сила од Пакистан и од Индија. 

Политичките случувања и корупцијата се сметаат за главни причини за миграција на населението во Босна и Херцеговина. Растечкиот тренд на миграција на младите е поттикнат од неколку индикатори, како што се дестабилизирачките политички случувања во земјата, систематската корупција и неспособноста на институциите да се борат со социјалните и политичките шокови. Визната либерализација, исто така, имаше влијание врз миграцијата од оваа балканска земја. 

Социо-политичката ситуација е клучна причина за емиграцијата на Црногорците. Слично како и во БиХ, Црногорците често ја наведуваат општествено-политичката ситуација како главна причина за емиграцијата, проследена со други причини како што се системот на јавна администрација, владеењето на правото, здравствената заштита и образованието. Истражувањето покажало дека миграцијата на црногорското население не е нужно поврзана со финансиски причини, туку со општествено-политичката ситуација во земјата. Студијата на Организацијата на Црногорците кои студираат во странство (OMSA) открива дека двигателите на миграцијата се исто така ограничениот пристап до пазарот на трудот и слабата работна култура. Студијата во која беа опфатени 132 испитаници кои биле висококвалификувани млади Црногорци низ светот на возраст од 24 до 40 години, покажува дека нискиот животен стандард и приходите се наведени како трета или четврта причина за емиграција.

Жалбите за квалитетот на животот ги туркаат Србите кон емиграција. Факторите за иселување на Србите се подобри можности за вработување, подобра плата, работни услови и професионално напредување. Според истражувањето спроведено од Универзитетот во Белград во шест градови во земјата, вторите најчести одговори се поврзани со перцепцијата на испитаниците дека другите земји нудат поудобна, мирна и поздрава средина – подобар квалитет на живот. Истото истражување открива дека и образованието на српските студенти станува сѐ поголема причина за иселување.

Главните причини за емиграцијата на населението на Косово се сведуваат на високи стапки на сиромаштија и кршење на човековите права. Сепак, причините за миграцијата се сменија. Во минатото, социо-економските фактори беа водечки причини за емиграција. Овој тренд малку се промени во последните две децении, при што младите почнаа да мигрираат од образовни причини. Главни фактори за миграција во Косово се невработеноста, несигурноста на работата, долгите работни часови и ниските плати. Некои веруваат дека визната либерализација може да има негативно влијание врз стапката на миграција во земјата. Прелиминарната студија на SchengenVisaInfo.com открива дека 76,1 отсто од испитаниците веруваат дека визната либерализација ќе има позитивно влијание врз слободата на Косовците, но 95,7 отсто велат дека тоа во голема мера ќе влијае на пазарот на трудот.

Албанија има долга историја на миграциски бранови, кои би можеле да бидат поврзани со различни причини, социо-политички и економски кризи, но најновата е поврзана со пандемијата на Ковид 19, која имаше огромно влијание врз благосостојбата на луѓето. Според процените на Светска банка, околу 22 отсто од албанското население било под прагот на сиромаштија за време на пандемијата. Сиромаштијата може дополнително да се продлабочи и до 30 отсто бидејќи се очекува растот на трошоците и инфлацијата да влијаат во целиот регион.

Многу честа шема на миграција со која се среќаваме кај Албанците е дека мажите прво заминуваат, а штом ќе ја подобрат својата финансиска состојба, ги носат своите сопруги и деца да им се придружат. Податоците на Евростат откриваат дека меѓу 2008 и 2020 година, околу 700.000 Албанци биле имигранти во земјите на ЕУ и добиле државјанство на ЕУ.

Земјите од Западен Балкан остануваат најсиромашни земји во Европа, со значително понизок животен стандард и БДП по глава на жител од членките на ЕУ. Пред пандемијата, се проценуваше дека со просечен раст на приходот по глава на жител од околу 3 проценти, на земјите од Западен Балкан ќе им требаат околу 60 години да го достигнат просечното ниво на приход во ЕУ, па токму Европската Унија засега останува најатрактивна дестинација за македонските иселеници.

Иако исходот од емиграцијата на квалификувани работници може да биде позитивен за земјата-примател, како и за самите мигранти, тој остава зад себе пад на бројот на квалификувани работници во земјите во развој.

Според анализата спроведена од „LinkedIn“ и Светска банка, нето-миграцијата што се случи помеѓу 2015 и 2019 година низ земјите од Западен Балкан доведе до губење на вештини, особено во деловните и технолошките вештини. Дополнително, забележано е губење на вештини во специфични индустриски вештини како што се ИКТ, инженерски и медицински вештини.

Петте главни вештини изгубени во ова време биле стоматологијата, генетскиот инженеринг, алатките за развој, медицината и рехабилитацијата, како и веб-развојот. Загубите на овие полиња се особено истакнати во Македонија, Босна и Херцеговина и Албанија.

Студијата на ОЕЦД открива дека постојат историски причини за миграција од земјите од Западен Балкан во ЕУ, при што поранешна Југославија игра улога во поттикнувањето на работната миграција. Поради големата побарувачка на работна сила за поддршка на индустрискиот развој во западноевропските земји, емиграцијата на балканските граѓани беше истакната во 1960-тите и 1970-тите.

Германија и Австрија конкретно потпишаа договори за привлекување работници од поранешна Република Југославија во 1960-тите, при што овие миграциски политики беа затемнети во периодот од 1974 до1980 година, додека многу од оние што мигрираа во европските земји во овој период останаа во земјите-дестинација.

Друг бран на миграција во овој регион се случи во доцните 1980-ти години поради војните што доведоа до масовно преселување. Околу половина од населението на Босна и Херцеговина беше раселено за време на војната во 1992 година, при што околу 320.000 бегалци се населиле во Германија, која пак промовираше доброволно враќање, но само една третина од босанското бегалско население во Германија се врати во својата матична земја. Сепак, тоа не беше случај за косовските државјани, кои, по војната во Косово во 1998 – 1999 година, беа сведоци на околу 850.000 луѓе кои ја напуштаат земјата. Мнозинството од нив – 600.000, избраа да се вратат, што го означи најбрзото масовно враќање во модерната историја.

Во 2000-тите, миграцијата од овој регион се смири поради високите трошоци и тешкотиите при добивање визи, додека во 2005 година, кога Европската Унија склучи договори за олеснување на визниот режим и реадмисија со пет земји од Западен Балкан, со исклучок на Косово, миграцијата повторно се зголеми за цела деценија.

Планот за проширување на ЕУ да вклучи две земји од поранешна Југославија, Словенија и Хрватска, исто така влијаеше на миграцијата на балканските граѓани. Зголемената миграција од Хрватска во ЕУ предизвика недостиг од работна сила во земјата, што се решава со работници од Босна и Херцеговина, Црна Гора и Србија.