„Градежништвото е пред колапс, капиталните проекти тешко ќе се реализираат. Поразителна е состојбата во еден од најважните сектори во економијата“, вели во интервју за Магазинот за туризам и менаџмент, бизнисменот Зоран Азманов, сопственик на компанијата Настел. Тој вели дека закочените детални урбанистички планови ја дигаат цената на квадратот во Скопје. Ги повикува општините да носат нови планови. Неговата оцена е дека градежништвото е двигател и значаен фактор за секоја економија бидејќи вработува многу луѓе од 26 сектора, кои произведуваат разни материјали за градежништвото. Притоа се плаќаат даноци, придонеси, комунални такси и други давачки, средства што државата треба да ги намени и да ги користи таму каде што се најпотребни.
Градежништвото е значаен фактор за секоја економија и е двигател на економијата бидејќи вработува многу луѓе од 26 сектори што произведуваат разни материјали за градежништвото. Притоа се плаќаат даноци, придонеси, комунални такси и други давачки, средства што државата треба да ги намени и да ги користи таму каде што се најпотребни.
Господине Азманов, некогашниот двигател на економијата, секторот градежништво, сега е пред колапс. На што се должи овој тренд?
Овој пад на градежништвото се должи, пред сѐ, на немањето доволно решени урбанистички планови и мораториум на некои од постојните, како и на укинувањето голем дел од урбанистичките планови во општина Карпош поради некакви формални недостатоци без донесување нови согласно законските обврски на општините. Бидејќи кога ќе се укине некој ДУП како последица на некоја формална грешка, како што е неистакнување на одредена одлука на градоначалникот на Општина Карпош на вебстраницата на општината, кога наместо таму, одлуката била објавена на огласна табла. На две жителки од Општина Карпош наводно им било ускратено правото на жалба и не можеле да се жалат на одлуката за неизготвување нов план за заштита на животната средина бидејќи таков план веќе бил изготвен од Министерството за транспорт и врски, па поради тоа е донесена таквата одлука. Меѓутоа, Уставниот суд ги укина сите ДУП-ови во Општина Карпош поради вакви, а не суштински причини. И да се жалеле тие две граѓанки, нивната жалба ќе била одбиена бидејќи таков план веќе бил изготвен од страна на Министерството за транспорт и врски. Наместо во законскиот рок од 6 месеци да се отстрани тој недостаток и да се донесе нов урбанистички план како што предвидуваат Законот за градење и други законски одредби, до ден-денеска, и по 5 години од укинувањето на урбанистичките планови, во Општина Карпош не се донесени нови.
Исто така сметам дека овој пад во градежништвото се должи, пред сѐ, на тоа што одредени структури во општеството градежништвото го поистоветуваат со градежна мафија. Меѓутоа, реалноста е дека градежните компании градат согласно урбанистичките планови што се изготвуваат во општините. Ако гради некој надвор од тоа, треба да се посочи и да биде казнет за тоа, а не целиот сектор да се поистоветува со мафија. Сметам дека градежништвото е значаен фактор за секоја економија и е двигател на економијата бидејќи вработува многу луѓе од 26 сектора што произведуваат разни материјали за градежништвото. Притоа се плаќаат даноци, придонеси, комунални такси и други давачки, средства што државата треба да ги намени и да ги користи таму каде што се најпотребни. Се согласувам дека треба да се внимава при донесувањето урбанистички планови на заштита на зеленилото и на инфраструктурата. Меѓутоа, не се согласувам со целосно блокирање на градежништвото или, пак, со селективно одобрување само одредени компании блиски до власта да можат да градат, а сите останати да бидат блокирани за да нема конкуренција и за да можат компаниите што градат, а се блиски до власта, да остваруваат екстремни екстра профити. Сметам дека на сите градежни компании треба да им бидат дадени подеднакви услови за работа, да има реална конкуренција. Тоа ќе го подобри квалитетот на градбите, а за граѓаните ќе обезбеди станови со реални цени. Со блокирањето на можеби најстручните компании, се остава отворен пат на фирми, се разбира, блиски до власта, со 2-3 човека, без никаков надзор, без инженери, да остваруваат екстремни профити.
Цените на становите од почетокот на годината бележат евидентен раст, особено во подрачјата што се сметаат за атрактивни локации. Кои фактори, според Вас влијаат на растот на цените на становите?
Според анализите што ги имам, побарувачката за недвижности расте за општините Центар, Карпош, Аеродром. Побарувачката е голема со оглед дека недвижностите се покажаа како сигурна инвестиција за време на кризата со вирусот Корона-19. Граѓаните го препознаа инвестирањето во недвижностите како креирање додадена вредност во нивните буџети особено во време на тивка инфлација, поради што сметаме дека побарувачката нема да падне, па недвижностите ќе бидат атрактивни и во следниот период. Понудата во одредени подрачја е очекувано намалена поради мораториумите за градење во изминатите години. Јас лично сметам дека во Скопје треба да се гради, интензивно и квалитетно. Граѓаните треба да се стремат кон купување квалитетни градби, а квалитетот треба да ја одредува цената, да не настане ситуација во услови на намалена понуда на станови на одредени подрачја, цената да ја одредува исклучиво зголемената побарувачка за градби на атрактивни локации. Поскапувањето се должи на повеќе фактори, во најголем дел на поскапувањата на градежните материјали, меѓутоа и на генералното поскапување на услугите, репроматеријалите и на другите добра.
Ги спомнавте најатрактивните локации во Центар и во Карпош, каде што сега квадрат надминува и 1.600 евра, а наскоро може да стаса до 2.000 евра. Кој е на потег да го стабилизира пазарот на недвижности?
„Вртоглавиот“ раст се должи на немањето доволно локации за градење, блокираните детални урбанистички планови и неносењето нови, порастот на цената на градежните материјали, но и на работната сила, која сè почесто заминува во странство. На потег, според моите гледања, се новите градоначалници, кои во рамките на своите можности и надлежности треба да го стимулираат градењето. Немањето доволно локации за градење во атрактивните зони, блокирањето на ДУП-ови во некои општини, како и неносењето нови ДУП-ови за формирање нови локации по општините, се главните причини за стагнација во градежниот сектор. Нема нови градби, сѐ е запрено, па затоа се зголемува цената на недвижностите. Градежните комори одамна ги повикаа новите градоначалници да ги откочат деталните урбанистички планови.
Верувајте, намалувањето на новите градби и зголемувањето на цената на локациите директно влијаат на цената на становите. Како друга директна причина е порастот на цените на градежните материјали и на енергенсите, каде што порастот е од 20 до 100 проценти.
Зоран Азманов - сопственик на градежната компанија Настел
Статистика нотираше раст и на цените на градежните материјали. Колку ќе ги закочи тоа дополнително планираните проекти?
Цените на градежните материјали за миг се вивнаа нагоре. За само неколку месеци се поскапени за повеќе од 50%. Зголемување има кај песокот, циглите, железото, стиропорот, челичните профили. Поради состојбата со огромното поскапување, градежниците тврдат дека капиталните инвестиции нема шанси во целост да се реализираат. Надлежните ќе мора да одлучат кои проекти се приоритетни, а од кои ќе се откажат.
Буџетот за годинава предвидува реализација на капитални инвестиции „тешки“ над 600 милиони евра, што е најголема сума досега. Сепак, во првите три месеци се завршиле неполни 13% од предвидените активности. Инаку, во последниов период, електронскиот систем за јавни набавки е надвор од функција. Фирмите не можат да ги следат тендерите за кои се заинтересирани да учествуваат. Интензивно се разговара за подобрување на системот во делот на следење на цените по парче и по количини, но засега конкретни промени нема.
Градежните компании во периодот на пандемијата работеа со намален интензитет. Поголемиот развој зависи од отворањето нови инвестиции за стандардни градби, кои е неопходно да ги има во континуитет. Во периодов има и одлив на работници надвор?
Сè помалиот број локации не оди во прилог на развојот на оваа многу важна гранка на економијата. Енормното покачување на цените на речиси сите компоненти од градбата кај инвеститорите создава резерви при планирање на идните градби. Прашање е дали куповната моќ ќе може да го следи овој тренд на пораст на цените. И по логика, ако имаме намален број градби, ќе имаме поскапување на цените на становите, а од друга страна, намалување на обемот на работа за градежниците, а со тоа и неможност да ја задржиме работната сила, која секој ден ни бега во странство. Така што, наша сугестија е да се отворат што повеќе можности за градба, ќе биде подобро за сите, ќе имаме поголем развој, вбризгување повеќе пари во економијата, поевтини станови и поквалитетно живеење.
Деловната активност во полето на високоградбата во последните четири години има тренд на постојан пад, што се должи на ограничувачките фактори што предизвикаа сериозни материјални и нематеријални штети за компаниите поради мораториумот за градба и суспендирањето на деталните урбанистички планови. За да има подобрување во позитивна насока, неопходно е да се почитуваат законите, пред сѐ Законот за градење и Законот за урбанистичко и просторно планирање, што ќе придонесе за креирање позитивна бизнис-клима за развој и за инвестиции.
Колку е подготвен градежниот сектор да го промени трендот со цел да им излезе пресрет на потребите на граѓаните ако се создадат услови да може да се почне со засилена деловна активност?
Вкупната економска криза особено удри врз градежниот сектор во земјава, а државата има механизам да ги ублажи проблемите, како што се веќе преземени мерки во некои од државите од регионот. На потег се државата и општините, кои заеднички со градежните компании може да помогнат полесно да закрепне домашната економија.
Светот се соочува со голема економска и енергетска криза. Ставот на бизнис-коморите е дека државата треба многу повеќе да се насочи кон мерки за спасување на компаниите. Кои мерки се неопходни во моментов?
Имаме неколку состојби што можат многу тешко да ја погодат економската активност, да дојде до затворање на компаниите и до намалување на работните места. Државата е насочена да го спасува граѓанството, но итно е потребна и поддршка за компаниите. Мора да се задржи економската активност затоа што без неа, со затворање на капацитетите, ќе создадеме поголем јаз, кој во неизвесноста што ни претстои, може да биде катастрофален. На економијата ѝ се потребни свежи пари, а на градежништвото нови проекти за да заживее целокупниот бизнис-амбиент.
