Со унгарски пари до модерни европски општини во Македонија

Градоначалниците тријат раце. Владата треба да им помогне да инвестираат во инфраструктурни проекти со кои нивните општини треба да станат модерни по европски терк. Аплицираа со бројни проекти за изградба на патишта, канализации, водоводи, плоштади, училишта, градинки. Владата вети дека ќе се погрижи да има рамномерен регионален развој, а не сите проекти да завршат кај оние „побогати“ општини кои имаат и повеќе ресурси и капацитети за направат квалитетни проекти. Првата транша годинава изнесува нешто под 100 милиони евра, а секоја наредна година се очекуваат по 250 милиони евра за оваа намена. Парите треба да легнат на сметките по склучувањето на договорите.

Не е тајна дека една од многуте причини за иселување на младите е слабото стопанство, недостигот од добро платени работни позиции во внатрешноста на државата. Токму затоа, новата Владата уште веднаш се зафати со проектот за модернизација на општините. Тоа меѓу другото може да се направи со изградба и реконструкција на инфраструктурата, што би привлекло и отворање на нови фирми и доаѓање на странски инвеститори, компании на кои им треба брз транспорт на стоките од и до погоните. Рамномерниот регионален развој беше потенциран како приоритет, па уште кога на стартот се најави мерката за директна буџетска инјекција на општините за капитални проекти, многумина побараа тоа да се направи на вистинскиот начин, односно и помалите општини да „ќарат“ дел од колачот, а не само поголемите кои имаат и повеќе обучен персонал за да состават проекти.

Поранешниот претседател на ЗЕЛС Горан Ангелов смета дека проблем со кадарот и капацитетот да се администрираат ваков тип на проекти имаат особено помалите општини.

„Тој капацитет може да се компензира со меѓуопштинска соработка, веројатно со здружување на неколку рурални општини или со здружување со онаа општина од која произлегле. Сигурно ќе треба помош и од централните власти, тука е Министерството за локална самоуправа, да не го заборавиме Бирото за регионален развој, и таму има капацитет, тука е Министерството за транспорт и врски. Сигурно дека на почетокот ќе има проблеми, тоа е за очекување, сепак станува збор за поголема сума пари, но да не заборавиме дека се натрупани премногу инфраструктурни проблеми во општините во изминатите 32 години“, вели Ангелов.

По подолг период и градежниците се оптимисти. По повеќегодишен застој, мораториуми на ДУП-ови и слични препреки, конечно овој сектор добива шанса да излезе од кризата во којашто се наоѓа веќе подолг период. 

Од Здружението за градежништво очекуваат сите договори со општините да се потпишат за да почнат забрзано да градат веќе од следната година. 

„Се надеваме дека најавените инвестиции ќе отпочнат што поскоро и дека од март следната година ќе може да имаме експанзија бидејќи градежниците немаат време за чекање. Останува зимава да се потрудат на свој грб да ги поднесат трошоците и да се справат со моменталните состојби, со надеж дека  од март ги очекува подобра градежна сезона и промена на досегашните практики, што ќе придонесе градежништвото пак да биде двигател на домашната економија со учество во БДП од 7% и да ги врати вработените во секторот кои некогаш надминуваа 55.000 работници. Поминавме тешка година. Заради изборите многу од јавните набавки не беа распишани, плановите во градежништвото не беа реализирани и сите застои што ги имавме на објектите како резултат на повеќегодишни проблеми, не се решаваа“, вели Андреа Серафимовски од Здружението за градежништво. 

На јавниот повик кој во септември го распиша Министерството за локална самоуправа, со проекти конкурираа сите општини. Пари добија сите освен 4 – Струмица, Сарај, Град Скопје и Теарце. Од вкупно 357 апликации, одобрени за финансирање на крај излегоа 274 проекти во вкупна вредност од 67 милиони евра. 

Претседателот на Владата, Христијан Мицкоски рече дека за Владата не е важно кој градоначалник од која партија доаѓа, туку да има што повеќе капитални проекти.

„Ова не се проекти во кои што градоначалници се од ВМРО-ДПМНЕ или владината коалиција, туку и градоначалници што доаѓаат од СДСМ, ДУИ или независни градоначалници, затоа што ние се бориме за секој милиметар квадратен на целата територија на државата, секое парче земја ни е важно и секаде сакаме да инвестираме. Четири милијарди до сега. Ветената сума од 6 милијарди очекуваме до крајот на годината да биде испорачана, а веќе следната година ќе има 15 милијарди, што значи од централниот буџет кон општините ќе бидат испорачани проекти од околу 21 милијарда денари“, истакна Мицкоски.

Министерот за локална самоуправа, пак, Златко Перински посочи дека процесот е отпочнат и дека за оваа година се предвидени 6 милијарди денари.

„Факт е дека општините не можат да ги реализираат тие проекти со нивните сопствени буџети. Затоа сметавме дека е неопходна една ваква интервенција од централниот буџет, а насочена кон подобрување на инфраструктурата. Целта е да не оставиме ниту едно населено место без соодветна патна, канализациона, водоводна инфраструктура, да не дозволиме да имаме дечиња коишто учат во супстандардни услови“, истакна министерот.

Од вкупниот буџет, 133 милиони денари се предвидени за реконструкции, изградби и модернизирање на училишта и спортски сали и унапредување на условите за образование. Со оваа одлука се опфатени општините Гази Баба, Битола, Липково, Боговиње, Кичево и други.

За транспорт ќе се инвестираат 2 милијарди и 800 милиони денари, а опфатени се општини како Берово, Аеродром, Битола, Брвеница, Богданци, Босилово, Бутел, Валандово, Вевчани, Велес, Врапчиште, Гази Баба, Гевгелија, Гостивар, Градско, Дебар, Делчево, Демир Капија, Дебарца, Демир Хисар, Дојран, Долнени, Ѓорче Петров, Желино, Зелениково, Зрновци, Илинден, Јегуновце, Кавадарци, Карпош, Карбници, Крива Паланка, Крушево, Маврово и Ростуше и други. Овие проекти се инвестиции во локална патна мрежа, коловози, патеки, пристапни улици.

Од областа на Министерството за социјална политика, демографија и млади ќе се инвестираат околу 59 милиони денари за изградба на нови детски градинки во Петровец и Гази Баба.

За проекти од областа на спортот се потпишуваат договори во висина од 220 милиони денари и тоа за изградба на центри за спорт, рекреативни паркови, и спортски сали во општини како Вевчани, Демир Хисар, Центар, Битола, Кавадарци, Чашка и други.

За културата и туризмот се предвидени близу 200 милиони денари, кои се однесуваат на реставрација на културни знаменитости, туристички атракции, музеи, домови на култура во општините Гевгелија, Пехчево, Радовиш, Гази Баба.

Шеста ставка се проекти од областа животната средина и просторното планирање за што ќе се инвестираат близу 630 милиони денари, за инвестиции во изградба на атмосферски и фекални канализации, колектори, нови водоводи, регулации на реки и други проекти. Со оваа одлука, се опфатени општините: Василево, Берово, Шуто Оризари, Пехчево, Пробиштип, Тетово, Бутел, Могила, Делчево, Врапчишта, Липково, Кисела Вода, Чаир, Арачиново, Охрид, Росоман, Чучер Сандево и други.

Четири општини беа одбиени за буџетските пари наменети за инфраструктура во општините. Се работи за Струмица, Теарце, Сарај и Град Скопје, чии проекти не беа прифатени, а Владата им даде дополнителен продолжен рок до средината на ноември да ја докомплетираат документацијата.

Струмица беше одбиена бидејќи конкурирала со проект кој е веќе почнат, а Општина Теарце наместо официјална комуникација со Владата, одбрала да поднесе проект преку приватна имејл-адреса. Општина Сарај засега останува без пари поради доставена некомплетната документација, а Град Скопје, конкурирал со некомплетни проекти.

Што поради неодобрениот проект, што поради несогласувања со одредени министри во владата, што поради политички причини, градоначалникот на Струмица се закани со излез на неговата општина од ЗЕЛС – Заедница на единиците на локалната самоуправа. Кон неговиот став се приклучи и градоначалникот на Карпош, со што проблемот уште повеќе ескалираше и доби на политичка тежина. По многу перипетии и натегања, градоначалникот на Струмица се премисли и реши за остане во ЗЕЛС. 

Очекувано се налути и градоначалничката на Град Скопје, Данела Арсовска, на која не ѝ беше одобрен ниту денар за понудените 20 проекти. Таа се обиде повторно да ги протурка истите  проекти кои градскиот Совет ѝ ги одби неколку пати, а се однесуваат за набавка на 80 екоавтобуси и 15 електрични автобуси, овој пат со унгарски пари. Таа аплицираше и со проекти за реконструкција на улицата „Беласица“, булевари, кружни текови, нови противпожарни возила. Сепак, министерот за локална самоуправа Перински навести дека од овие пари не е предвидено да се поддржуваат проекти за набавка на нови возила.

Премиерот Мицкоски изјави дека од Град Скопје се одбиени поради нецелосна документација, но и отстапување од условите на конкурсот. Обвини и дека аплицирале за набавка на автобуси и противпожарни возила, а 10 милиони евра кои Владата им ги доделила за булевар, две години им стојат на сметка.

Градоначалничката вели дека Градот за сите 20 проекти имал целосна документација, за разлика од други општини кои добиле пари, а не ги исполнувале условите.

„Спротивно на ветувањата дека од средствата од унгарскиот кредит ќе се финансираат проекти во сите општини, без разлика на политичката определба на раководствата на локалните самоуправи, со вчерашната одлука се потврдија за неточни. Единствено се потврди очекуваното секташко однесување на Мицкоски, кое е насочено кон пресметки со неистомислениците и за кој државата, граѓаните и нивните потреби се очигледно на последно место“, вели Арсовска.

Незадоволство имаше и кај ДУИ, чии две општини со кои раководат, Сарај и Теарце, не добија пари.

„Аплициравме со 4 проекти за изградба на нова детска градинка во населеното место Инџиково, комплетна реконструкција на домот за култура во Ченто, изградба на нова спортска сала во населеното место Црешево и изградба на улица помеѓу Маџари и Керамидница, што ќе биде предуслов за изградба на нова детска градинка во 2025 година. Сите четири проекти позитивно ни поминаа во комисијата за евалуација и веќе ги потпишавме договорите со ресорните министерства“, истакна Бобан Стефковски, градоначалник на Гази Баба.

Досега се склучени договори со општините во износ од околу 65-66 милиони евра (околу 41 милијарди денари). Министерката за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска вели дека нема проценка колку од овие пари ќе им бидат префрлени на општините до крајот на годината.

„Не можам да знам. Нека завршат со потпишување на договорите, па да видиме. Различно е ако зборуваме за инфраструктура во насока на тоа пат да се направи, многу е побрзо. Ние велевме дека станува збор за проекти што се комплетно готови и со кои, по склучување на договорот, веднаш може да се работи. Е сега, вие ако зборувате за одреден пат, многу побрзо ќе оди реализацијата. Но, ако зборуваме за доградба на некое училиште, веќе тука е, затоа однапред не можам да кажам ништо. Да ги видиме договорите“, вели министерката за финансии.

Димитриеска-Кочоска вели дека во буџетот за 2025 година за оваа намена се предвидени 250 милиони евра.

„Министерот за финансии не може да префрла пари директно до општините. Мора да оди преку некое ресорно министерство. Ако во овој момент ги прашаме ресорните министри колку општините ќе учествуваат на следниот повик со одредени проекти кај вас? На пример, министерот за транспорт и министерот за образование. Не знаат. Кога не знаат, зошто јас да планирам, односно како од функции на државата да ги спуштам парите и каде да ги носам. Тоа е одговор на претходното прашање дека вие гледате 75 милиони, а ние велиме сто милиони се предвидени. Ние средства обезбедуваме, меѓутоа не можеме да ги спуштиме по министерства се додека не добиеме прецизна пресметка кое министерство и колкава потреба има. Еве, знаете дека последно Министерството за животна средина побара дури и помалку средства затоа што првично, согласно некои анализи што ги правеа и комуникација со општините што ја имаа, велеа толку и толку средства ни требаат за да може да се објават тендерите. Испадна дека по повикот имаат потреба од дополнителни средства. Значи, не им се доволно. И сега ние треба дополнително во прераспределбата да му обезбедиме средства на Министерството за животна средина. Јас сега однапред, како да ги прераспределам, во кое министерство колку средства да дадам од тие 250 милиони евра?“, објаснува министерката за финансии.